KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI

POETA CZASÓW APOKALIPTYCZNYCH...

Uwielbiam jego twórczość... Tyle w niej metaforyki, plastyki, grozy a zarazem subtelności i piękna. Nie ukrywam, że to mój wieszcz, mój ulubiony twórca. Młodzież także lubi czytać jego poezję. Wizyjność jest w nich bardzo silna i wywiera ogromny wpływ na wyobraźnię czytelnika.

Najpierw przytaczam uczniom kilka ciekawostek z życia poety - lata nauki, relacje z matką oraz z żoną, Barbarą, moment śmierci. Najbardziej zaskakują tutaj uczniów oceny poety z języka polskiego w szkole - dostateczne... Tak, tak... A takie cudne wiersze napisał.

Na początku włączam uczniom "Pieśń o szczęściu" w wykonaniu Czesława Mozila i Meli Koteluk. Był to singiel zapowiadający film "Baczyński". Utwór ten jest interpretacją fragmentu poematu "Szczęśliwe drogi" Baczyńskiego. Swoją drogą, jeśli czas Wam pozwoli, to warto obejrzeć wspólnie z młodzieżą.

Omawiamy z uczniami klimat utworu.

Tu tekst: 

Dziś rano cały świat kupiłem
Gwiazdy i słońce, morze, las
 I serca, lądy i rzek żyły
Ciebie i siebie, przestrzeń, czas
 Dziś rano cały świat kupiłeś
 Za jedno serce, cały świat
 Nad gwiazdy szczęściem się wybiłeś,
 Nad czas i morskie głębie lat...
 Gorące morza sercem płyną -
 Pozłocie nieprzebytych sław,
 Gdzieś rzeki nocy mnie wyminą
 W głębokich morzach złotych traw
 Chcę czerwień zerwać z kwiatów polnych,
 Czerwienią nocy spalić krew,
 Jak piersi nieba chcę być wolny,
 W chmury się wbić w koronach drzew...

Co wiemy o podmiocie lirycznym? Jakie jest jego pragnienie? Co czuje? Co jest celem podmiotu?
W jaki sposób zastosowane  środki stylistyczne wpływają na klimat utworu? Wskaż je, nazwij?
Jaką formę/kompozycję ma tekst? Czego obawia się podmiot liryczny?

Kolejnym krokiem jest odczytanie wiersza "Niebo złote ci otworzę...".

Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt. 

Ziemię twardą ci przemienię
w mleczów miękkich płynny lot,
wyprowadzę z rzeczy cienie,
które prężą się jak kot,
futrem iskrząc zwiną wszystko
w barwy burz, w serduszka listków,
w deszczów siwy splot.
I powietrza drżące strugi
jak z anielskiej strzechy dym
zmienię ci w aleje długie,
w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,
aż zagrają jak wiolonczel
żal - różowe światła pnącze,
pszczelich skrzydeł hymn.
Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne - obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj groby płaszczem rzeki,
zetrzyj z włosów pył bitewny,
tych lat gniewnych
czarny pył.
15. VI. 1943 r.
Śpiew z pożogi, 1947

Zanim zaczniemy interpretować tekst pod kątem obrazów, środków stylistycznych,

 prosimy uczniów, aby za pomocą swoich telefonów połączyli się z internetem

 i odnaleźli wśród malarstwa Zdzisława Beksińskiego, obrazy, które kojarzą im się z przekazem,

 treścią.

Oczywiście muszą uzasadnić swój wybór, przytaczając odpowiednią argumentację oraz

 cytując odpowiednią frazę z tekstu Baczyńskiego. 

Omawiamy w utworze dwa kontrastowo zestawione ze sobą światy. Charakteryzujemy oba za

pomocą przypisanych im środków stylistycznych. Odszukujemy metafory wojny. 

Interpretujemy je.

Zastanawiamy się nad kreacją podmiotu mówiącego i adresatki. 

Jakie pragnienia wyraża podmiot?

Co nie pozwala mu żyć spokojnie? 

Można tu wykonać notatkę w zeszycie w postaci myślografii. 

W podobny sposób można omówić wiersz "Ten czas". Mój ulubiony.

Miła moja, kochana. Taki to mroczny czas.

Ciemna noc, tak już dawno ciemna noc, a bez gwiazd,

po której drzew upiory wydarte ziemi — drżą.

Smutne nieba nad nami jak krzyż złamanych rąk.

Głowy dudnią po ziemi, noce schodzą do dnia,

dni do nocy odchodzą, nie łodzie — trumny rodzą,

w świat grobami odchodzą, odchodzi czas we snach.

A serca — tak ich mało, a usta — tyle ich.

My sami — tacy mali, krok jeszcze — przejdziem w mit.

My sami — takie chmurki u skrzyżowania dróg,

gdzie armaty stuleci i krzyż, a na nim Bóg.

Te sznury, czy z szubienic? długie, na końcu dzwon —

to chyba dzwon przestrzeni. I taka słabość rąk.

I ulatuje — słyszę — ta moc jak piasek w szkle zegarów starodawnych. 

Budzimy się we śnie

bez głosu i bez mocy i słychać, dudni sznur

okutych maszyn burzy. Niebo krwawe, do róży

podobne — leży na nas jak pokolenia gór.

I płynie mrok. Jest cisza. Łamanych czaszek trzask;

i wiatr zahuczy czasem, i wiek przywali głazem.

Nie stanie naszych serc. Taki to mroczny czas.

Tutaj do interpretacji używamy kart Dixit Wizje. Do każdej strofy uczniowie dobierają kartę/karty, które według nich są pomocne w odczytaniu utworu.

Zwracamy uwagę na obrazowość tekstu, która wyraża się w odpowiednich tropach stylistycznych.
Niech uczniowie odnajdą metafory wojny. Zastanowią się nad formą utworu, adresatką.

Cudownie byłoby, gdy uczniowie mieli możliwość namalowania swojego obrazu według tekstu Baczyńskiego.

Anna Konarzewska