Obserwatorzy

niedziela, 29 marca 2020

Klucz do online?

NAUCZANIE W CZASACH ONLINE


Refleksje online…

Minęły już dwa tygodnie kwarantanny. Nauczanie zdalne ruszyło. Nie można oczekiwać od polskich nauczycieli i uczniów, że osiągną ten sam poziom w nauczaniu online, który wypracowała sobie Kanada czy Australia. Te kraje udoskonalały ten system nauki przez wiele lat, a my bez jakiegokolwiek wsparcia, zostaliśmy wrzuceni na głęboką wodę, aby nauczyć się pływać w rozmaitych  narzędziach. Zalecenia ministerstwa sobie, a rzeczywistość sobie… „każdy sobie rzepkę skrobie”…

Zacznę od refleksji nad uczniami. Wielu z nich jest wykluczonych z nauki online. Nie mają własnego komputera albo komputer nie jest sprawny, albo dzielą jeden komputer między sobą i pozostałym rodzeństwem. Pamiętajmy też o tym, że uczniowie znajdują się w różnych sytuacjach rodzinnych. Dla niektórych dom jest schronieniem, a dla innych codzienną gehenną, walką o swoje być albo nie być. Są dzieci, które nie włączą kamerki czy mikrofonu, bo nie chcą, aby ktoś odkrył z czym się zmagają lub w jakich warunkach żyją. Nie chcą doznać wstydu ani wykluczenia z powodu domowych awantur. Szkoła była dla nich azylem, chwilową ucieczką od problemów. Mogli spotkać się z przyjaciółmi, pójść na dodatkowe zajęcia teatralne, muzyczne, plastyczne. A co z dziećmi, młodzieżą w stanie depresyjnym? 

Moi wychowankowie otrzymali nr telefonu do mnie, gdyby potrzebowali rozmowy. Na szczęście wszyscy mają aparat telefoniczny i czat Messenger. Często też rozmawiamy na czacie o wszystkim i o niczym. Wysyłamy sobie wyzwania, zagadki, śmieszne filmiki, aby oderwać się od codzienności. Rola wychowawcy jest tutaj bezcenna. Uczniowie nie mogą poczuć się zostawieni sami sobie, potrzebują namiastki normalności. Często na czacie inicjuję jakąś rozmowę. Wyrażamy swoje emocje, mówimy o sobie, swoim samopoczuciu, obawach. To sprawia, że uczniowie nie czują się samotni. Lekcje wychowawcze zawsze były dla mnie priorytetem. To one są teraz potrzebne! Nauczyciele powinni skupić się na relacjach a nie na realizacji programu. Nie chciałabym, aby młodzież była zawalona zadaniami typu: masz podręcznik i sobie radź. Chociaż zdaję sobie sprawę, że w przypadku odcięcia od sieci raczej nie da się inaczej. 

Jeżeli już robimy lekcje online to niech one są przyjemnym kontaktem nauczyciela z uczniami. Porozmawiajmy na początku każdej lekcji o samopoczuciu, o emocjach, o formie spędzania wolnego czasu. Moi uczniowie nie otrzymują ode mnie bezsensownych zadań domowych, nie robię im sprawdzianów, prac klasowych. Jeśli bardzo będą tego potrzebować, to wyślę im takowe. Raczej są to zadania -wyzwania, pół żartem, pół serio. Ćwiczenia terapeutyczne przez sztukę. Zadania staram się tak konstruować, aby były przyjemne, aby motywowały do samodzielnej nauki. Daję uczniom wędkę, a oni decydują, czy pójdą na łowy. Nie wystawiam uczniom ocen. Żadnych ocen! To dobry moment, aby przekonać się, co motywuje uczniów. To dobry czas, aby pokazać im, że od nich też sporo zależy. Przewartościujmy w końcu ten system. Nauczycieli chroni tutaj ustawa o systemie oświaty w art. 44i. Pamiętajmy, że wymóg ocen bieżących określa statut szkoły, ale nad statutem jest rozporządzenie, które nie wymaga ocen cząstkowych. Skupmy się na krótkiej informacji zwrotnej dla ucznia. Zmieńmy myślenie, a będzie nam łatwiej.

Nie polecajmy też do wykonania zadań typu: „Oblicz rachunek prawdopodobieństwa na obecność koronawirusa w naszym mieście” albo rozprawki na temat: „Jak bohaterowie radzą sobie w obliczu zagrożenia (chorobą, wirusem)?” czy „zrób z plasteliny model koronawirusa”… Uczniowie nie potrzebują dodatkowego stresu. Żyją teraz w świecie, którego nie rozumieją, boją się o to, czy zobaczą swoich przyjaciół, czy w wakacje będą mogli się z nimi spotkać… Do tego w mediach też pełno wiadomości na temat pandemii. Przesyt powoduje dezorientację, wzrasta strach o przyszłość. Powinniśmy pomóc uczniom zrozumieć kwarantannę, nie dokładajmy im niepotrzebnych bodźców. Pomóżmy im odróżnić fakty od opinii.

Minister zaleca, aby realizować podstawę, a ja uważam, że nie ona jest teraz istotna, tylko my- ludzie - i nasze zdrowie. Rozmawiałam z uczniami na temat zdalnego nauczania. Zapytaliście się swoich uczniów, co o nim sądzą? Moi podopieczni mają różne opinie na ten temat. Jedni twierdzą, że nauczanie online jest im potrzebne, bo dzięki takiej formie nie mają problemu z organizacją swojego czasu, po drugie lekcje dają im namiastkę normalności i relacji. Większość jednak podkreśla, że nic nie jest im w stanie zastąpić szkoły z ludźmi, szkoły, którą zostawili ponad dwa tygodnie temu. To sytuacja dla nich nienaturalna. Jestem za kontaktem z uczniami online, aby ich wspierać, ale uważam, że realizacja podstawy programowej nie jest konieczna. Niech jest to przyjemność a nie przymus. Niech uczeń dokona wyboru, co zrobi i w jakiej formie... A tak w ogóle to należy zakończyć ten rok szkolny. To sytuacja wyjątkowa.

Tyle o uczniach. A teraz o nauczycielach. Tak jak uczniowie mają różną sytuację, tak jest też w przypadku samych nauczycieli. Niektórzy z nas mają świetny sprzęt w domu, niektórzy doskonale radzą sobie w różnych narzędziach TIK, a niektórzy nie mają ani jednego ani drugiego. Są też nauczyciele, którzy w tym momencie jednocześnie udzielają lekcji online swoim uczniom oraz własnym dzieciom. Stale siedzą przed komputerem, żeby „ogarnąć” swoją pracę i zapanować nad nauką zdalną swoich pociech. Niektórzy stawiają pierwsze kroki w nowoczesnych narzędziach, co nie oznacza, że są mniej wartościowi. Ta sytuacja zaskoczyła każdego. Nauczyciele również się gubią. Nie rozumiem tylko tych belfrów, którzy zawalają ucznia bezsensownymi zadaniami i stertami ćwiczeń oraz pracami klasowymi, żeby uzyskać oceny, jakby to było teraz najistotniejsze! Nie rozumiem zadań online na czas. To dodatkowo stresuje uczniów i na pewno demotywuje.

Chciałabym, abyśmy my – nauczyciele, nauczyli się także dbać o samych siebie. Bądźmy empatyczni nie tylko dla ucznia, ale też dla siebie. Klikając cały dzień w klawiaturę, patrząc się w ekran, szybko się wypalimy. Nauczmy się też odpuszczać sobie, nauczmy się odpoczywać. Przygotowanie lekcji online wymaga od nas więcej czasu niż tradycyjne nauczanie. Wszyscy się uczymy teraz. Tak samo dzieje się z uczniami po drugiej stronie komputera. Przyznam, że po pierwszym tygodniu online przespałam całą sobotę. Powiedziałam sobie : dość! Przepuściłam wszystko przez sitko, podjęłam się autorefleksji nad celami pracy wychowawczej i przedmiotowca. Wam też polecam to zrobić, aby zobaczyć, co jest istotne. Moi uczniowie lubią moje lekcje, podoba im się to, co robię dla nich. I właśnie o to chodzi. Nie zmuszam ich do niczego, bo zależy mi na relacji, a uczniowie to czują, dlatego chętnie utrzymują ze mną kontakt.

Jeszcze jedno: potrzebujemy do tego wszystkiego mądrych dyrektorów, którzy wspierają swoje grono i rozumieją całą sytuację. Mądry lider nie powinien zarzucać teraz nauczyciela stertą sprawozdań do wypełnienia, dowodami na realizację podstawy programowej. Mądry przywódca nie będzie organizował w tej chwili próbnych egzaminów dla 8-klas czy próbnych matur. Poza tym nauczyciele klas 8. i klas maturalnych zrobili już wszystko, co dobrego mogli zrobić dla swoich uczniów. Po drugie, te egzaminy online wykluczają sporą grupę uczniów. Zostawmy to! Zadbajmy o siebie i swoje rodziny.

Drodzy Rodzice! Słuchajcie swoich pociech, ich potrzeb, wykorzystajcie kwarantannę na zabawę, na wspólne oglądanie filmów, czytanie książek, na rozmowy o uczuciach, na przytulanie. Nic się nie stanie, jeśli dziecko nie wykonana jakiegoś zadania... Świat dalej będzie się kręcił. 

Nie przenośmy szkoły do domu. Skupmy się przede wszystkim na relacjach z uczniami, z bliskimi, choć nie jest to łatwe w czasach kwarantanny. To czas, który powinien zmusić nas wszystkich do refleksji na temat życia i zdrowia. Po prostu bądźmy, bądźmy dla siebie, bądźmy dla bliskich, bądźmy dla ucznia. Tylko tyle i aż tyle.

Życzę wszystkim zdrowia i siły.
Dbajcie o siebie.
Anna Konarzewska

piątek, 27 marca 2020

RENESANS na poważnie i na wesoło - powtórzenie wiadomości z epoki.

PRAWDA CZY WYZWANIE?


Renesans w grze w czasach online oraz offline!

Ostatnio, w niedzielny wieczór, obejrzałam horror "Prawda czy wyzwanie" i pomyślałam sobie, aby tę grę przywrócić do łask. Przygotowane przeze mnie ćwiczenia można wykorzystać w czasach nauczania online oraz offline. 

Zasady gry. 

Wybieramy jedno z narzędzi do komunikacji z uczniami, może to być grupa na FB, czat Messenger, czy MC Teams. Chodzi o to, aby reakcja ucznia była natychmiastowa. 

Każdy uczeń wybiera jedno zadanie; albo z kategorii PRAWDA albo z dziedziny WYZWANIE. Jeśli uczeń nie będzie "czuł" zadania, mówi ZMIANA. Nauczyciel zmienia wówczas zadanie. 
Wykonanie każdego zadania trzeba jakoś udokumentować i wysłać nauczycielowi np. na maila lub na klasową grupę online. Jeśli będzie to klasowa grupa, to uczniowie mają możliwość uczenia się od siebie, ponieważ będą mogli dzielić się wiedzą i korzystać z niej w jednym miejscu dostępnym dla każdego. 
Czas wykonania zadań: 3-4 dni lub ustalamy termin wspólnie z uczniami.

Polecam! Zabawa i nauka w jednym! Moi pierwszoklasiści zaczęli już grę, więc mogę opublikować zadania na blogu.
Co ciekawe: zadania są różnorodne, uczeń, który nie lubi aktywności ruchowej, wykazywania się, odnajdzie się w zadaniach typu PRAWDA, a ci, którzy lubią zabawę, ruch, działanie odnajdą się w zadaniach typu WYZWANIE!

PRAWDA

   1.     Na czym polega humanizm w utworach J. Kochanowskiego. Uzasadnij, odwołując się do 3 wybranych utworów.

   2.     Jaki był stosunek ludzi renesansu do Boga. Omów problem, odwołując się do konkretnych testów epoki.

   3.     W jaki sposób przedstawiano motyw Fortuny w utworach renesansowych? Omów zagadnienie, odwołując się wybranych tekstów.


   4.     Na czym polega horacjanizm w twórczości Kochanowskiego. Uzasadnij, odwołując się do wybranych utworów tego autora.

   5.     Pycha czy duma? Jak oceniasz przekonanie Kochanowskiego o nieśmiertelności swojej poezji. Uzasadnij swoje zdanie na podstawie „Pieśni XXIV”.

    6.     Na czym polega sztuka retoryki w „Pieśni V” Kochanowskiego? Uzasadnij, odwołując się do treści utworu oraz środków językowych w nim zawartych.

    7.     Za pomocą jakich środków językowych podmiot liryczny w trenach wyraża swoje emocje. Opracuj zadanie, odwołując się do wybranych trenów Kochanowskiego.

    8.     Oceń aktualność problemów poruszonych w trenach. Czy dzieło Kochanowskiego może być przewodnikiem dla współczesnych ludzi? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do wybranych trenów.

    9.     Co sądzisz o słownym flircie między kochankami dramatu „Romeo i Julia” Szekspira? Co myślisz o grach językowych między bohaterami? Uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do sceny balkonowej w dramacie. 

   10. Określ intencje rozmowy: Capuleta, Pani Capulet oraz Julii (fragm. Kłótni z rodzicami). Jakie emocje wyrażają postaci? Wynotuj z tekstu wyrażenia niestosowne i sprzeczne z etyką wypowiedzi.


WYZWANIE

   1.     Nagraj telefonem 3-minutowy monolog o tym, dlaczego warto znać twórczość Jana Kochanowskiego.

   2.     Robiąc przysiady lub wykonując pajacyka, wyrecytuj fraszkę Kochanowskiego „Na zdrowie”.
    3.     Stwórz przepis na szczęśliwe życie według „Pieśni IX” Kochanowskiego. Nie zapomnij o fotografii, składnikach i instrukcji do przepisu.

    4.     Wyobraź sobie, że jesteś artystą. Wygłoś płomienny monolog (nagraj telefonem) artysty o sobie i jego sztuce na podstawie „Pieśni XXIV” Kochanowskiego.

    5.     Wykonaj rebus do przysłowia ( i jego modyfikacji) ukazanego w „Pieśni V” Kochanowskiego. Wykonaj zdjęcie i wyślij na grupę online.

    6.     Zakoduj emotkami te przysłowia: Kto wiatr sieje, ten zbiera burzę. Jedna jaskółka wiosny nie czyni. Niedaleko pada jabłko od jabłoni. Wyślij zagadkę na grupę klasową. Wskazane wyżej przysłowia użyj w przykładowych dialogach.

    7.     Stwórz chmurę wyrazową do wybranego trenu Kochanowskiego (w programie www.wordart.com) i wyślij jako zagadkę na grupę klasową.

    8.     Stwórz komiks (w programie Canva lub inny) do wybranego trenu Kochanowskiego.




ZMIANA

   1.     Napisz fraszkę.

   2.     Przygotuj prezentację na temat adaptacji Szekspirowskiego wątku miłości Romea i Julii w malarstwie, muzyce, literaturze i filmie.

   3.     Napisz krótki wiersz, którego bazą będą polskie przysłowia.

   4.     Zrób 7 pompek, czytając wybrany tren Kochanowskiego.

   5.     Stwórz zagadkę – rebus dla klasy, w którym ukryjesz treść jednego z trenów Kochanowskiego.

   6.     Napisz wyznanie miłości w stylu Szekspira. (7 zdań).

   7.     Stwórz komiks (w wybranym programie) na podstawie dramatu „Romeo i Julia” Szekspira.

   8.     Wskaż utwory (literatura, sztuka, film) realizujące motyw utopii. Stwórz projekt szkoły utopijnej. Wykaż się kreatywnością i poczuciem humoru.

   
Udanej zabawy!
Anna Konarzewska

niedziela, 22 marca 2020

Renesans - zagadki...

JAK CIEKAWIE POWTÓRZYĆ MATERIAŁ Z EPOKI?


PRAWDA CZY FAŁSZ?

Zabawa na czasy online oraz offline...

Ostatnio podczas lekcji wychowawczej online, zainspirowana pomysłem Marty Florkiewicz-Borkowskiej, zainicjowałam zabawę "Prawda czy fałsz?". Każdy uczeń wraz ze mną nagrał 3 informacje o sobie, jedna z nich musiała być fałszywa. Okazało się to świetnym rozwiązaniem, integrującym, wzbudzającym ciekawość. Każdy z nas odciął się też od rzeczywistości w ten sposób. Zrelaksowaliśmy się tak, że nikt nie chciał zakończyć tej zabawy. Polecam Wam serdecznie. 

Poszłam dalej tym tropem i stwierdziłam, że w taki sposób mogę przygotować dla uczniów zagadki z epoki renesansu. Już niedługo kończymy przygodę z tą epoką, więc nagrałam 7 przykładowych zagadek typu "Prawda czy fałsz?". Uczniowie w komentarzach na naszej grupie online będą z każdej zagadki typować tę informację, która jest fałszywa. 

Zobaczcie, co przygotowałam:










Takim sposobem można poprosić też uczniów o przygotowanie dla klasy np. zagadek z lektur. Powodzenia!

Anna Konarzewska

wtorek, 10 marca 2020

Wokół "Trenu X"...

W OBLICZU STRATY DZIECKA...



Na podstawie "Trenu X" Jana Kochanowskiego


1. Przypomnienie klimatu trenów wcześniejszych. Wskazanie na podmiot liryczny, sytuację liryczną, środki stylistyczne, podkreślające stratę.

2. Analiza "Trenu X":


3. Zwrócenie uwagi na kompozycję utworu (tren jako zwątpienie- ilość pytań retorycznych), wskazanie na różne eschatologie, pytania o sens śmierci, życia, nawiązania do antyku, uczucia podmiotu lirycznego, prośby podmiotu lirycznego, środki stylistyczne.

4. Przywołanie tekstu W. Broniewskiego "Firanka":

Otworzyłem okno, a firanka
pofrunęła ku mnie,
jak Anka
w trumnie.

Biała firanka, błękitne zasłony,
zaszeleściło...
O! pokaż mi się od tamtej strony!
Jesteś? Jak miło!....

Jak miło... jak miło... jak strasznie,
moja miła...
Ja już chyba nie zasnę...
Firanka? ... Czy tyś tu była?

5. Interpretacja tekstu Broniewskiego, porównanie z Trenem X. Nawiązujemy do śmierci córki poety.

6. Wysłuchanie tekstu E. Claptona "Tears in Heaven". Wspominamy uczniom o tragicznej śmierci 4-letniego synka artysty. Uczniowie analizują tekst piosenki i porównują jego treść, formę z "Trenem X":


Czy znałbyś moje imię, gdybym zobaczył Cię w Niebie?
Czy byłoby tak samo, gdybym zobaczył Cię w Niebie?
Muszę być silny i iść dalej,
Bo wiem, że tu w Niebie nie jest moje miejsce.

Czy wziąłbyś mnie za rękę, gdybym zobaczył Cię w Niebie?
Czy pomógłbyś mi wstać, gdybym zobaczył Cię w Niebie?
Odnajdę moją drogę przez noc i dzień,
Bo wiem, że po prostu nie mogę zostać tu w Niebie.

Czas Cię może powalić, czas może Twoje zgiąć kolana.
Czas może złamać Ci serce, więc zacznij prosić, zacznij błagać.

Za drzwiami jest spokój, mam pewność,
I wiem, że nie będzie więcej łez w Niebie.

Czy znałbyś moje imię, gdybym zobaczył Cię Niebie?
Czy byłoby tak samo, gdybym zobaczył Cię w Niebie?
Muszę być silny i iść dalej,
Bo wiem, że tu w Niebie nie jest moje miejsce.

7. Na koniec interpretujemy rzeźbę rumuńskiego artysty Alberta György'ego "Melancholia":

(źródło: www.demotywatory.pl)

Anna Konarzewska

niedziela, 8 marca 2020

Motyw kobiety w poezji, sztuce i muzyce.

BYĆ KOBIETĄ...



1. Zaczynamy dyskusję na temat kobiet od memów autorstwa Marty Frej:





2. Następnie wsłuchujemy się w muzykę i tekst utworu Renaty Przemyk "Babę zesłał Bóg":


Analizujemy muzykę, słowa piosenki, język utworu. Uczniowie próbują zbudować portret kobiety na podstawie tego utworu.

3. Następnie czytamy i analizujemy tekst poetycki Wisławy Szymborskiej "Portret kobiecy":

Musi być do wyboru,
Zmieniać się, żeby tylko nic się nie zmieniło.
To łatwe, niemożliwe, trudne, warte próby.
Oczy ma, jeśli trzeba, raz modre, raz szare,
Czarne, wesołe, bez powodu pełne łez
Śpi z nim jak pierwsza z brzegu, jedyna na świecie.
Urodzi mu czworo dzieci, żadnych dzieci, jedno.
Naiwna, ale najlepiej doradzi.
Słaba, ale udźwignie.
Nie ma głowy na karku, to będzie ją miała.
Czyta Jaspersa i pisma kobiece.
Nie wie po co ta śrubka i zbuduje most.
Młoda, jak zwykle młoda, ciągle jeszcze młoda.
Trzyma w rękach wróbelka ze złamanym skrzydłem,
własne pieniądze na podróż daleką i długą,
tasak do mięsa, kompres i kieliszek czystej.
Dokąd tak biegnie, czy nie jest zmęczona.
Ależ nie, tylko trochę, bardzo, nic nie szkodzi.
Albo go kocha albo się uparła.
Na dobre, na niedobre i na litość boską. 


5. Wyświetlam grafikę B.Schulza "Bestie":


Omawiamy pod kątem sposobu mówienia o kobiecie. Wywołujemy dyskusję nad tym tekstem kultury. Czy zgadzamy się z takim wizerunkiem kobiety? 

6. Kolejnym obrazem, którym się zajmiemy będzie "Macierzyństwo" S. Wyspiańskiego:

7. Na koniec włączamy film krótkometrażowy Cynthii Nixon "Bądź damą, mówili", aby porozmawiać o stereotypowym widzeniu kobiet. Czy w powyższych tekstach kultury dostrzegają jakieś stereotypy? 


8. Ostatnią fazą jest stworzenie przez uczniów poezji z odzysku na temat kobiet. Dajemy uczniom makulaturę, ksero różnych fragmentów prozy.

Gotowe utwory mogą ozdobić szkolną gazetkę.

Zajęcia powinny trwać około 2 jednostek lekcyjnych. 

Anna Konarzewska

niedziela, 1 marca 2020

Artysta w pieśni Jana Kochanowskiego

MOTYW ARTYSTY NA PODSTAWIE "PIEŚNI XXIV" JANA KOCHANOWSKIEGO ORAZ W INNYCH TEKSTACH KULTURY.



1. Na początku wprowadzamy uczniów do świata aplikacji TIK-owej, jaką jest wordArt. Wszyscy uruchamiają swoje telefony, wchodzą do aplikacji i tworzą chmury wyrazowe związane z pojęciem: ARTYSTA. Kiedy już chmurki będą gotowe, uczniowie wysyłają je na klasową grupę i wspólnie komentujemy widzenie przez nich artysty. Mogą to zadanie wykonać w parach.

U mnie wyglądało to między innymi tak:







2. Kiedy zakończymy obserwację i dyskusję na ten temat, przechodzimy do utworu Kochanowskiego "Pieśń XXIV". 

Interpretujemy wizerunek artysty, to, co mówi o sobie, w jaki sposób mówi, odnajdujemy nawiązania do filozofii antycznej, zauważamy motywy mitologiczne, sentencję non omnis moriar, horacjanizm.

3. Przypominamy sobie utwór Horacego "Wybudowałem pomnik", odszukujemy analogię i różnicę. 

4. Wyświetlamy dwa dzieła sztuki: 
a) Salvador Dali "Miękki autoportret z plasterkiem boczku" (źródło: wikipedia):


 b) Arnold Bocklin "Autoportret ze śmiercią grającą na skrzypcach" (źródło: wikipedia):



5. Omawiamy podobieństwa i różnice w związku z utworem Kochanowskiego. Analizujemy wolność artystyczną, motyw danse macabre, dystans artystyczny do siebie i świata, non omnis moriar, granice w sztuce, zauważamy konwencję surrealistyczną, itd.

6. Wyjaśniamy pojęcia: celebryta, sława, autorytet.  Do tego zadania posłużą nam zdjęcia ludzi znanym i mniej znanych (źródło: wikipedia). Podczas wyświetlania zdjęć, uczniowie rozpoznają twarze, podają nazwiska. Zauważają różnice między pojęciami: sława i celebryta. Zastanawiają się nad autorytetem. 









7. Wspólnie zastanawiamy się nad fenomenem ukazanych osób. Na pewno będą mieli problemy z rozpoznaniem Mandaryny- Marty Wiśniewskiej. Próbują wskazać dokonania tych osób,powiedzieć kilka słów o ich artyzmie, popularności.

8. Na koniec wyszukują w internecie cytaty związane z artystami, sztuką i ustosunkowują się do nich. Uzasadniają swoje zdanie. 

Anna Konarzewska