MOTYW THEATRUM MUNDI

NA PODSTAWIE FRASZEK JANA KOCHANOWSKIEGO

Muszę Wam się przyznać, że jest to mój ulubiony topos. Uwielbiam teatr, ale poszukiwanie nawiązań w sztuce do tego motywu, daje mi mnóstwo radości. Tak naprawdę to temat rzeka, ale pozwólcie, że skupię się na fraszkach Jana z Czarnolasu oraz kilku współczesnych kontekstach. Przygotowałam lekcję, której realizacja zajmie 2-3 godziny - w zależności od grupy. Możecie ją wykorzystać w klasie pierwszej podczas omawiania renesansu lub jako powtórkę przed maturą. Przecież fraszki Kochanowskiego są tekstami obowiązkowymi.

1. Na początku lekcji zapisujemy na tablicy hasło: THEATRUM MUNDI. Wyjaśniamy znaczenie tego toposu w kulturze. Uczniowie dostają karty Dixit. Wybierają jedną, która według nich nawiązuje do tego motywu. Uzasadniają swój wybór. 

2. Wyjaśniamy pojęcie fraszki.

2. Następnie czytamy fraszkę Jana Kochanowskiego "Człowiek boże igrzysko":  

Nie rzekł jako żyw żaden więtszej prawdy z wieka,
Jako kto nazwał bożym igrzyskiem człowieka.
Bo co kiedy tak mądrze człowiek począł sobie,
Żeby się Bóg nie musiał jego śmiać osobie?
On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie
Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie.
On miłością samego siebie zaślepiony,
Rozumie, że dla niego świat jest postawiony;
On pierwej był, niżli był; on, chocia nie będzie,
Przedsię będzie; próżno to, błaznów pełno wszędzie.

3. Interpretujemy fraszkę, zadajemy pomocnicze pytania: Jak została przedstawiona ludzka natura w utworze? Kim jest człowiek w oczach Boga? Co myśli człowiek o sobie i o świecie? Jak rozumiecie ostanie wersy fraszki? Jak realizowany jest tutaj motyw świata teatru? Czy puenta podmiotu lirycznego zaskakuje czytelnika?
Sformułujcie tytuł w taki sposób, aby miał współczesną formę językową. Charakterystyka człowieka na podstawie fraszki.

4. Następnie czytamy i omawiamy fraszkę "O żywocie ludzkim":

Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa;
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom.

5. Interpretujemy tekst, zadając pytania: Co można powiedzieć o osobie mówiącej? W jakim kontekście występują w utworze "fraszki"? Co można powiedzieć o ludzkim życiu? Jak rozumiecie puentę utworu? Za pomocą jakich środków stylistycznych autor wykreował ludzki los? Znajdźcie w utworze nawiązania do motywu świata jako teatru.

6. Kolejnym krokiem jest wysłuchanie utworu zespołu Queen  "Show Must Go On", uczniowie otrzymują tłumaczenie tekstu. Można ich też poprosić o wyszukanie tłumaczenia w telefonach:

 
Puste przestrzenie - po co żyjemy?
Opuszczone miejsca - zgaduję, że znamy wynik
Dalej i dalej ...
Czy ktokolwiek wie, czego poszukujemy?

Kolejny bohater, kolejna bezmyślna zbrodnia
Za kurtyną, w pantomimie
Równać szereg!
Czy ktokolwiek chce to dalej tolerować?

Przedstawienie musi trwać!
Przedstawienie musi trwać! Tak!
Wewnątrz moje serce pęka
Mój makijaż może się złuszczyć
Lecz mój uśmiech wciąż pozostanie.

Cokolwiek się zdarzy, pozostawię to przypadkowi
Kolejny ból serca, kolejny nieudany romans
Dalej i dalej ...
Ktokolwiek wie, po co żyjemy?

Chyba się uczę, muszę być bardziej uczuciowy
Wkrótce się zmienię, tym razem na lepsze
Na zewnątrz już świta
Jednak wewnątrz w ciemności tęsknię, aby być wolnym.

Przedstawienie musi trwać!
Przedstawienie musi trwać! Tak!
Wewnątrz moje serce pęka
Mój makijaż może się złuszczyć
Lecz mój uśmiech wciąż pozostanie.

Moja dusza jest pomalowana jak skrzydła motyli
Wczorajsze baśnie urosną, lecz nigdy nie zginą
Mogę osiągnąć sukces, moi przyjaciele!

Przedstawienie musi trwać!
Przedstawienie musi trwać!

Stawię temu czoła z szerokim uśmiechem
Nigdy się nie poddam
No dalej z tym przedstawieniem!

Dotrę na szczyt
Przejdę sam siebie
Muszę odnaleźć wolę, by ciągnąć to dalej (Ruszamy z przedstawieniem)
Ruszamy z przedstawieniem!
Przedstawienie musi trwać...

7. W jaki sposób zespół Queen nawiązuje do motywu świata jako teatru? Jak w tym teatrze czuje się bohater liryczny? Jaki stosunek do życia ma podmiot liryczny? Jak artysta podchodzi  do błędów życiowych? 

8. Następnie czytamy i interpretujemy wiersz Wisławy Szymborskiej "Życie na poczekaniu":

Życie na poczekaniu.
Przedstawienie bez próby.
Ciało bez przymiarki.
Głowa bez namysłu.

Nie znam roli, którą gram.
Wiem tylko, że jest moja, niewymienna.

O czym jest sztuka,
zgadywać muszę wprost na scenie.

Kiepsko przygotowana do zaszczytu życia,
narzucone mi tempo akcji znoszę z trudem.
Improwizuję, choć brzydzę się improwizacją.
Potykam się co krok o nieznajomość rzeczy.
Mój sposób bycia zatrąca zaściankiem.
Moje instynkty to amatorszczyzna.
Trema, tłumacząc mnie, tym bardziej upokarza.
Okoliczności łagodzące odczuwam jako okrutne.

Nie do cofnięcia słowa i odruchy,
nie doliczone gwiazdy,
charakter jak płaszcz w biegu dopinany -
oto żałosne skutki tej nagłości.
Gdyby choć jedną środę przećwiczyć zawczasu,
albo choć jeden czwartek raz jeszcze powtórzyć!
A tu już piątek nadchodzi z nie znanym mi scenariuszem.
Czy to w porządku - pytam
(z chrypką w głosie,
bo nawet mi nie dano odchrząknąć za kulisami).
Złudna jest myśl, że to tylko pobieżny egzamin
składany w prowizorycznym pomieszczeniu. Nie.
Stoję wśród dekoracji i widzę, jak są solidne.
Uderza mnie precyzja wszelkich rekwizytów.
Aparatura obrotowa działa od długiej już chwili.
Pozapalane zostały najdalsze nawet mgławice.
Och, nie mam wątpliwości, że to premiera.
I cokolwiek uczynię,
zamieni się na zawsze w to, co uczyniłam.

9.  Jaki stosunek do życia ma podmiot liryczny? W jaki sposób poetka odnosi się do motywu świata jako teatru? Na jakie wady takiego życia wskazuje? Do jakiej refleksji podmiot liryczny zmusza czytelnika? Co mówi o improwizacji? Co mówi o premierze? Które elementy tekstu wskazują, że utwór traktuje o theatrum mundi? Porównajcie stosunek podmiotów do życia w tekście "Człowiek boże igrzysko", "Show Must Go On" oraz w"Życiu na poczekaniu". Sformułujcie wnioski w zeszycie. Chętne osoby czytają na forum.

10. Włączamy piosenkę Edwarda Stachury "Życie to nie teatr":

Życie to jest teatr, mówisz ciągle, opowiadasz;
Maski coraz inne, coraz mylne się zakłada;
Wszystko to zabawa, wszystko to jest jedna gra
Przy otwartych i zamkniętych drzwiach.
To jest gra!

Życie to nie teatr, ja ci na to odpowiadam;
Życie to nie tylko kolorowa maskarada;
Życie jest straszniejsze i piękniejsze jeszcze jest;
Wszystko przy nim blednie, blednie nawet sama śmierć!
Ty i ja - teatry to są dwa!
Ty i ja!

Ty - ty prawdziwej nie uronisz łzy.
Ty najwyżej w górę wznosisz brwi.
Nawet kiedy źle ci jest, to nie jest źle.
Bo ty grasz!

Ja - duszę na ramieniu wiecznie mam.
Cały jestem zbudowany z ran.
Lecz kaleką nie ja jestem, tylko ty!

Dzisiaj bankiet u artystów, ty się tam wybierasz;
Gości będzie dużo, nieodstępna tyraliera;
Flirt i alkohole, może tańce będą też,
Drzwi otwarte zamkną potem się.
No i cześć!

Wpadnę tam na chwilę, zanim spuchnie atmosfera;
Wódki dwie wypiję, potem cicho się pozbieram;
Wyjdę na ulicę, przy fontannie zmoczę łeb;
Wyjdę na przestworza, przecudowny stworzę wiersz.
Ty i ja - teatry to są dwa.
Ty i ja!

Ty - ty prawdziwej nie uronisz łzy.
Ty najwyżej w górę wznosisz brwi.
I niezaraźliwy wcale jest twój śmiech.
Bo ty grasz!

Ja - duszę na ramieniu wiecznie mam.
Cały jestem zbudowany z ran.
Lecz gdy śmieje się, to wkrąg się śmieje świat!

11.  Interpretujemy tekst. Zwracamy uwagę na dwa głosy, dwie postawy zaprezentowane w utworze. Co mówi o swojej kondycji podmiot liryczny? Jaki stosunek do życia ma osoba mówiąca? Za pomocą jakich środków stylistycznych autor określa swoją postawę wobec życia i ludzi? 

12. W fazie kończącej dzielimy klasę na grupy. Każdy zespół otrzymuje inny obraz i interpretuje pod kątem problematyki poruszanej podczas lekcji. Uczniowie skupiają się wokół przedstawionej sytuacji na obrazach, bohaterach, ich emocjach. Wnioski prezentujemy na forum.

Katarzyna Karpowicz "Przygotowania"

James Ensor "Autoportret wśród masek"

Cyprian Nocoń "Maska"

Anna Konarzewska