WCIĄŻ O IKARACH GŁOSZĄ, CZYLI MOTYWY IKARYJSKIE W LITERATURZE, MUZYCE, W SZTUCE MALARSKIEJ ORAZ FILMOWEJ...

Poniższą lekcję można wykorzystać podczas zastępstw, czy powtórek do matury. Na pewno ta lekcja przyda się maturzystom. Przygotowałam materiał na 2-3 godziny zajęć.

1. Przypominamy mit o "Dedalu i Ikarze". Przywołujemy pojęcie archetypu.

2. Dzielimy klasę na 3 grupy. Każdy zespół za pomocą kości STORY CUBES opisuje swoje skojarzenia z postacią Dedala, ale przede wszystkim Ikara. Prezentują swoje wypowiedzi na forum.

3. Następnie wyświetlamy obraz Pietera Bruegel'a "Pejzaż z upadkiem Ikara". Rozmawiamy na temat przedstawionej na obrazie sytuacji. Licealiści zapewne znają już to dzieło, więc nie będą mieli problemu ze znalezieniem Ikara. Zwracamy uwagę na codzienność przedstawioną w utworze, zajęcia ludzi i ich brak reakcji na tragedię Ikara. Jakie emocje budzi w widzu to dzieło?  Dyskutujemy na ten temat.

4. Potem wspólnie przypominamy sobie treść opowiadania Iwaszkiewicza "Ikar". Kim jest tytułowy Ikar? W jakich czasach dzieje się akcja utworu? Jaki jest stosunek narratora do przedstawionej sytuacji? Jak zachowują się/ co robią ludzie na ulicy, gdy znika Michaś? Co łączy to opowiadanie z obrazem Pietera Bruegel'a? 

5. Kolejnym tekstem kultury w kontraście do wcześniejszego dzieła malarskiego będzie obraz Marca Chagall'a. 

 6. Interpretujemy dzieło, porównujemy z wcześniejszym obrazem. Zwracamy uwagę szczególnie na postać Ikara, który jest na tym obrazie ukazany centralnie bez zachowania naturalnej perspektywy. Dlaczego malarzowi zależało na takim przedstawieniu mitologicznego bohatera? Co można powiedzieć o reakcji tłumu? O kolorach? Jakie emocje wzbudza w widzu ten obraz?

7. Klasa podzielona na 3 grupy, pracuje teraz metodą stacji. Na każdej stacji znajduje się inny wiersz z zadaniami. 

Pierwsza stacja- Wiersz "Campo di Fiori" Czesława Miłosza

W Rzymie na Campo di Fiori
Kosze oliwek i cytryn,
Bruk opryskany winem
I odłamkami kwiatów.
Różowe owoce morza
Sypią na stoły przekupnie,
Naręcza ciemnych winogron
Padają na puch brzoskwini.
Tu na tym właśnie placu
Spalono Giordana Bruna,
Kat płomień stosu zażegnął
W kole ciekawej gawiedzi.
A ledwo płomień przygasnął,
Znów pełne były tawerny,
Kosze oliwek i cytryn
Nieśli przekupnie na głowach.
Wspomniałem Campo di Fiori
W Warszawie przy karuzeli,
W pogodny wieczór wiosenny,
Przy dźwiękach skocznej muzyki.
Salwy za murem getta
Głuszyła skoczna melodia
I wzlatywały pary
Wysoko w pogodne niebo.
Czasem wiatr z domów płonących
Przynosił czarne latawce,
Łapali skrawki w powietrzu
Jadący na karuzeli.
Rozwiewał suknie dziewczynom
Ten wiatr od domów płonących,
Śmiały się tłumy wesołe
W czas pięknej warszawskiej niedzieli.

Zadania do tekstu:
1. Jakie dwie przestrzenie czasowe znajdują się w utworze? Wskaż dokładnie miejsca akcji? 
2. W jakim celu podmiot przywołuje te dwie odległe od siebie sytuacje? Co mają ze sobą wspólnego?
3. Jaka jest rola poety według podmiotu lirycznego?
4. Co łączy wiersz z obrazem Pietera Bruegel'a?
5. Za pomocą kości STORY CUBES przedstaw historię ukazaną w wierszu. Zrób zdjęcie waszej pracy. 

Druga stacja - wiersz "Prawa i obowiązki" Tadeusza Różewicza

Dawniej kiedy nie wiem
dawniej myślałem że mam prawo obowiązek
krzyczeć na oracza
patrz patrz słuchaj przecie
Ikar spada
Ikar tonie syn marzenia
porzuć pług
porzuć ziemię
otwórz oczy
tam Ikar
tonie
albo ten pastuch
tyłem odwrócony do dramatu
skrzydeł słońca lotu
upadku
mówiłem ślepy
Lecz teraz kiedy teraz nie wiem
wiem że oracz winien orać ziemię
pasterz pilnować trzody
przygoda Ikara nie jest ich przygodą
musi się tak skończyć
I nie ma w tym nic
wstrząsającego
że piękny statek płynie dalej
do portu przeznaczenia.

Zadania:
1. Jaki widzisz związek tego tekstu poetyckiego z obrazem Pietera Bruegel'a? 
2. W wierszu zauważyć można dwie różne postawy człowieka wobec życia i Ikara. Jakie? 
3. Do jakiego wniosku dochodzi podmiot liryczny? Dlaczego zmienił zdanie?
4. Jak interpretować tytuł wiersza?
5. Za pomocą kart DIXIT ukaż dwie postawy podmiotu lirycznego. Uzasadnij.

Trzecia stacja - wiersz "Kaskaderzy" Tadeusza Śliwiaka

Ikarze

patronie kaskaderów

 Święty ludzi chorych na ryzyko

błogosław naszym szaleństwom

Jeśli nie jesteśmy żółwiami

dożywającymi trzystu jałowych lat

to może za twoją przyczyną

Patrz jaki użytek

zrobiliśmy z koła i ognia

naszą wyobraźnię

oblekliśmy w śmigły kształt

Szyjemy z płótna

opaski na oczy

 żagle

 spadochrony

Nasze serca

jak pulsujące ognie krwi

osłaniamy długimi palcami żeber

aby mieć wolne ręce

Jesteśmy kaskaderami

żyjemy głowami w żywiołach

 Ikarze

igło płynąca w naszej krwi 

 

Zadania:
1. W jaki sposób podmiot liryczny przedstawia współczesnego Ikara? Które wyrażenia/zwroty podkreślają to widzenie Ikara?
2.   Jaką prawdę o Ikarach głosi utwór?
3. Jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do Ikara?
4. Za pomocą myślografii przedstaw główne myśli utworu.

8. Podsumowujemy w dyskusji pracę na lekcjach. Formułujemy wnioski. Zastanawiamy się nad kreacją Ikara jako marzyciela. Czy marzyciel zawsze ponosi klęskę? Czy tragedia marzyciela powinna poruszyć świat?

9. Następnie prezentujemy uczniom rzeźbę Lubomira Tomaszewskiego "Ikar".

10. Rozmawiamy wspólnie o tym, jak współczesna sztuka widzi Ikara? Zastanawiamy się szczególnie nad symbolem skrzydeł i pajęczyny.

11. Kolejnym krokiem jest obejrzenie filmu krótkometrażowego "The Dreamer" ("Marzyciel").

  12. Po projekcji rozmawiamy o filmie. Co symbolizuje kolorystyka w tym filmie? Jaki jest świat bez marzeń? Co symbolizuje postać, która pojawia się w życiu głównego bohatera? Jak zmienia się życie człowieka, kiedy odnajduje swoje marzenie? Jak interpretować odjeżdżający autobus? Co można powiedzieć o marzycielu na podstawie tego filmu? 

13. Następnie poruszamy motyw marzyciela, Ikara w filmie. Na uwagę zasługuje film "Stowarzyszenie Umarłych Poetów"- chodzi mi tu o postać Neila Perry'ego. Mądrego chłopca, którego marzeniem jest występowanie na scenie, gra aktorska, teatr. Jednak rodzice nie godzą się na taką karierę i zainteresowania syna. Mają inne plany wobec niego- ma zostać lekarzem. Musi spełnić marzenie ojca. Po premierze, w której zagrał główną rolę, popełnia samobójstwo. Spełnił swoje marzenie jak Ikar. Wyciągamy wnioski z tej sytuacji. Porównujemy z poprzednimi tekstami kultury.

14. Na koniec odsłuchujemy piosenki zespołu IRA "Ikar". Rozdajemy tekst uczniom. 

 1. Chciałem zamknąć świat w swych dłoniach
wiedzieć więcej niż dziś wiem
lęk przed każdym dniem pokonać
nie połykać snów na sen

Żebym poczuć mógł jak się czuje bóg

Ref. Głodny tłum modlił się bym spadł
każdy z nich chciał ściągnąć mnie w dół
Skrzydła me porozrywał wiatr
moje serce pękło na pół

2. Patrzeć poprzez mrok i widzieć
dostać więcej niż dziś mam
cały w sobie krzyk wykrzyczeć
z losem wygrać w to w co gram

Żebym poczuć mógł jak się czuje bóg

Ref. Głodny tłum modlił się bym spadł
każdy z nich chciał ściągnąć mnie w dół
Skrzydła me porozrywał wiatr
moje serce pękło na pół

3. Poszybować chociaż raz
ponad śmierć, ponad czas
wiecznie kochać, wiecznie żyć
wolnym być, sobą być

Dziś wiem...

  
15. Interpretujemy tekst piosenki. Co popycha ludzi do ryzyka? Co łączy ten tekst z wierszem "Kaskaderzy"? Co zyskują ci, którzy żyją jak Ikar? Jak społeczeństwo postrzega ludzi typu Ikara? Jak reaguje społeczeństwo?

16. Podsumowanie: Zastanawiamy się nad tym, czy marzyciele zawsze ponoszą klęskę w swoim życiu? Czy mogą czuć się spełnieni? Przywołujemy tu różne postaci literackie:  Wokulski, Werter, Faust, Rzecki... Czy marzyciele są potrzebni światu? Współczuć czy podziwiać takich ludzi/ bohaterów? 

17. Następnie każdy uczeń wybiera po jednej karcie DIXIT, która odzwierciedla jego widzenie marzyciela i stosunek do literackich oraz pozaliterackich Ikarów. Można też poprosić uczniów o znalezienie cytatu/sentencji/przysłowia/powiedzenia na temat marzeń/ marzyciela. W każdym przypadku uzasadniają swój wybór.

                                                                 Anna Konarzewska