Uwielbiam na moich lekcjach eksperymentować, poruszać intrygująco wyobraźnią uczniów... Podczas ostatnich zajęć omawialiśmy z uczniami fragment tekstu Kapuścińskiego "Podróże z Herodotem". Tekst jest ciekawy, ponieważ oprócz znanego motywu homo viator możemy poruszyć kwestię ksenofobii, etnocentryzmu czy relatywizmu kulturowego. Rozmów nie było końca na temat różnych kultur i własnych doświadczeń z podróży.
Postanowiłam ten motyw pogłębić o ideę monomitu według Josepha Campbella oraz o filozoficzne spojrzenie na podstawie książki Jarosława Marka Spychały "Jaskinia. Droga rebeliantów".
Skoro jesteśmy na etapie omawiania antyku, możemy przywołać mit o Heraklesie na rozstajnych drogach.
Młody Herakles musi podjąć decyzję, którą drogą podąży. Na rozstaju dróg pojawiają się dwie kobiety. Jedna kusi łatwym życiem; bez trudu, boleści. Ma na imię Kakia. Pokazuje drogę prostą, bez zakrętów, bez problemów. Druga, Arete (mniej urodziwa, skromna), pokazuje drogę krętą, prowadzącą pod górę, z przeszkodami do pokonania. Herakles, dokonując pierwszego wyboru zgadza się pójść drogą Kakii, jednak Arete mu na to nie pozwala.
Przykład herosa miał przekonać śmiertelnych, że każdy może dokonać własnego wyboru ścieżki życiowej, że będzie to jego wola a nie wola boska.
Można tu nawiązać do idei jaskini Platona - ci którzy nie chcą z niej wyjść, nie chcą opuścić strefy komfortu, wybierają drogę Kakii, a ci, którzy dzięki własnym wysiłkom chcą coś osiągnąć, wybierają drogę Arete.
Zdjęcie z książki Jarosława Spychały "Jaskinia. Droga rebeliantów" - Herakles na rozstajnych drogach, autor: Grzegorz Marzewski:
Włączamy film TED, tłumaczący ideę monomitu. Na podstawie filmu młodzież definiuje to pojęcie: https://www.ted.com/talks/matthew_winkler_what_makes_a_hero/transcript?language=pl#t-10042
Wyświetlamy koło wędrówki bohatera:
I tutaj powinna się już uruchomić lawina pomysłów na bohaterów literackich i filmowych według monomitu. Oczywiście pierwsza propozycja to Star Wars. Omawiamy na przykładzie Anakina/Vadera.
Proponuję wyświetlenie tej sceny, aby omówić upadek i odrodzenie bohatera:
Następnie oglądamy fragment filmu "Indiana Jones i ostatnia krucjata":
https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=MxPdqbmYi8U&feature=emb_logo
Rozmawiamy o tej scenie: Dr Jones musi zdobyć świętego Graala, aby uratować życie swemu ojcu. Graal tu symbolizuje odkrycie ostatecznej prawdy. W tym celu Indiana zmaga się z pułapkami zastawionymi na drodze do cudownego naczynia, ofiarującego nieśmiertelność. Widzi rzeczywistość umysłem. Każdy fałszywy ruch może zaprzepaścić szansę na uratowanie ojca. W końcu dociera do przepaści. Jego oczy mówią mu wyraźnie, że nie ma tam mostu, my też widzimy taką samą rzeczywistość. Mimo wszystko bohater dokonuje pierwszego kroku – idzie, choć nie widzi mostu. Nie spada jednak w przepaść – naszym oczom jawi się przejście, które prowadzi do Graala. Na koniec Jones wykonuje symboliczny gest – rzuca garść piachu na „niewidoczne przejście”, aby zaznaczyć sobie drogę powrotną. Wyprawa Indiany jest wędrówką symboliczną człowieka na spotkanie śmierci. Jones traci ojca, nie chce się z tym pogodzić, więc działa – tak jak mitologiczny Orfeusz czy Chrystus.
Wnioski: Czasami człowiek musi dokonać rzeczy niemożliwych, musi upaść, aby powstać, musi zaryzykować, aby zyskać, musi nie widzieć, aby zaufać sobie, musimy przekraczać granice swojej wytrzymałości. Takie sytuacje dążą do samopoznania. To wędrówka w głąb siebie.
Pytamy się tutaj o moment z koła wędrówki bohatera monomitu. Co jest jego celem? Jak wygląda test i wezwanie do przygody?
Z jakim uczuciem spotyka się bohater, gdy nadchodzi kryzys, moment upadku i odrodzenia? STRACH. Tutaj można przywołać sytuację z Indiana Jonesa, "Star Wars" czy z filmu "1000 lat po Ziemi". Czym jest strach, jak bohaterowie z nim walczą? Dla podpowiedzi projekcja poniższej sceny:
https://www.youtube.com/results?search_query=100-+lat+po+ziemi+scena+hollywood
Dyskusja o monomicie. Przykładamy to koło do wybranego bohatera literackiego lub filmowego. Wypowiadamy się, a następnie udowadniamy, że każdy człowiek również podlega idei monomitu.
Jaką/ jakim jesteś bohaterem/ bohaterką? – uczniowie zapisują na kartce swoje myśli i uzasadniają wybór. Wypisują cel swojej podróży.
Robimy analizę swoich cech. JA IDEALNA/Y – czyli jaka/i jesteś? w jakich sytuacjach używasz swoich najlepszych cech? co robisz? Kto dla ciebie jest wzorem? Jak reagujesz na przeszkody?
Następnie robimy analizę drugiej strony naszej osobowości: JA NAJGORSZA/y – Jaka/i jesteś? Czego się boisz? Z kim się spotykasz? Wymień twoje wady. Jakie błędy możesz sobie wytknąć?
Po tej analizie wracamy do celu, który został wcześniej określony. Odpowiadamy na pytania: Która/y ja – idealny czy najgorszy- osiągnie ten cel? Chodzi o to, aby młodzież zauważyła, że czasami ludzie sami sabotują swoje cele życiowe, że blokady są w nas.
Jeśli znajdziecie czas to możecie pokazać, że monomit jest też w muzyce, np. w utworze "Bohemian Rhapsody" zespołu Queen:
To utwór o wędrówce bohatera - zwątpieniu, kryzysie i triumfalnym powrocie. Na emocjonalnym poziomie to alegoria opowieści o życiu Freddiego.
Polecam! Ta lekcja łączy wiele elementów, ale przede wszystkim zaangażuje uczniów, bo dojdą do wniosku, że współczesna popkultura m.in. bazuje na mitologii i filozofii Platona. A ilu bohaterów literackich z późniejszych epok będzie bazowało na monomicie? Soplica, Kmicic, Wokulski, Gustaw- Konrad... itd., itd....
Anna Konarzewska